Астана Байқоңыр ғарыш айлағын жаңғыртып, оның едәуір бөлігін әлі де Ресей жалға алып отырған алып кешенді заманауи ғарыш стартаптары үшін ашық космопортқа айналдыруға ниетті.
«Бір минут та жоғалтпауымыз керек», – деді Азамат Досжанов, Байқоңырдағы KazCosmos ғарыш агенттігінің төрағасы .
Қазақстан үшін бұл – жай ғана кезекті ұшырылым емес. Құны 1,3 млрд еуро болатын №45 алаңды қайта жаңғырту жобасы (толығымен Астана қаржыландырады) – шетелдік инвестициялар мен жаңа ғарыш жобаларын тартуға бағытталған стратегиялық қадам.
Совет Одағынан қалған мұра
1950-жылдары салынған Байқоңыр – кеңестік ғарыш тарихының жүрегі болды: 1957 жылы алғашқы жасанды жер серігі, 1961 жылы Юрий Гагарин осы жерден ғарышқа аттанды.
Қазақстан аумағында орналасуы Мәскеу үшін Флоридадағы NASA орталығы немесе Француз Гвианасындағы ESA айлағы сияқты стратегиялық маңызға ие еді.
КСРО ыдырағаннан кейін ғарыш айлағы тәуелсіз Қазақстан аумағында қалып, 2050 жылға дейін Ресейге жалға берілді. Оның аумағы – 6700 км².
Бүгінде, ғарыш айлағының 70 жылдығында, 10 старт алаңының тек үшеуі жұмыс істейді: бірі – «Союз-2», екеуі – «Протон-М». Алайда «Протон» отыны улы болғандықтан, олар біртіндеп тоқтатылуда.
«Союз-5» – үміт пе, әлде қиял ма?
Байқоңырдағы ең ірі жоба – «Бәйтерек» бірлескен кәсіпорны жүзеге асырып жатқан «Союз-5» бағдарламасы. Жүк көтергіштігі 17 тонна орта класты зымыран жылына 6–8 рет ұшырылмақ (2028 жылдан бастап).
Алайда сарапшылар оның Байқоңырды қайта жандандыратынына немесе SpaceX-пен бәсекелес болатынына күмәнмен қарайды. Ресей ғарыш саласы санкциялардан қатты зардап шеккен: Батыс бөлшектері қолжетімсіз, көптеген жобалар тоқтап тұр.
Тіпті Airbus-пен жұмыс істеген ұлттық компания «Kazakhstan Garysh Sapary» да Байқоңырдан ұшырылымдарды тоқтатты.
Жаңғыруға ұмтылыс
Оқшаулану Қазақстанның ғарыш индустриясына ауыр тиді. Ұлттық жеңіл зымыран құру идеялары болғанымен, инвестиция тарту оңай емес.
Дегенмен ел біртіндеп бақылауды қайтарып жатыр: 2018 жылы Қазақстанға «Зенит» кешені (100 км²), ал биыл туристік нысанға айналған «Гагарин» старт алаңы өтті. Бұл шетелдік операторлармен тікелей жұмыс істеуге мүмкіндік береді.
Ғарышқа арналған арнайы экономикалық аймақ
Қазақстан Байқоңырда ұлттық әрі халықаралық жобаларға ашық арнайы экономикалық аймақ құруды жоспарлап отыр.
Премьер-министр Олжас Бектенов үндістандық Skyroot, қытайлық Deep Blue Aerospace және еуропалық Hympulse, OHB, Rocket Factory Augsburg, Airbus Defence & Space, SES компанияларымен келіссөздерді растады.
Билік қыркүйекте Алматыдағы форумда толығырақ мәлімет ұсынбақ: салықтық жеңілдіктер, кедендік рәсімдерді жеңілдету, ұзақ мерзімді жалға беру.
Дегенмен сарапшылардың бір бөлігі күмәнді: инфрақұрылым ескірген, Байқоңыр қаласы мен әуежайлары Ресейдің бақылауында қалып отыр.
Осы ретте Қытайдың қызығушылығы артып келеді: Си Цзиньпин сапары кезінде Пекин бірлескен жобаларға 100 млн юань (€13 млн) бөлуді уәде етті. Қытайлық стартаптар Қазақстан заңнамасы бойынша алғашқы шетелдік операторға айналуы мүмкін.
Астана үшін бұл әрі мүмкіндік, әрі тәуекел: Қытай Байқоңырға жаңа серпін беруі мүмкін, бірақ Ресейдің орнына жалғыз серіктеске айналуы да ықтимал.
Дереккөз: Euroactiv.com
Сүреттер: Эмма Коллет