1993 жылы Қазақстан мен американдық Chevron компаниясы Теңізшевройл (ТШО) бірлескен кәсіпорнын құру туралы келісімге қол қойып, табысты серіктестіктің негізін қалады.
Бұл елдің мұнай-газ секторына үлкен инвестициялардың «алғашқы жаршысы» болды деп айтуға болады. Нәтижелер де көп күттірмеді: Теңіз кен орнында мұнай өндіру 1991 жылғы 1 млн тоннадан 2001 жылға қарай 12 млн тоннаға дейін өсті. Табыс Қазақстанға жаһандық нарықтарға шығуды қамтамасыз еткен және ел экономикасы құрылымындағы мұнай саласының басым рөлін нығайтқан шетелдік озық технологияларды енгізумен байланысты болды.
Бүгінде Қазақстанның мұнай-газ секторы экономиканың «жүрегі» болып қала береді: 2023 жылға ЖІӨ — дегі мұнай-газдың жалпы қосылған құнының үлесі 16,2% , ал шығару көлемі-20,14 трлн теңгені құрады. 2024 жылға 95,4 млн тонна мұнай және 60 млрд текше метр газ өндіру жоспарлануда, оның едәуір бөлігі экспортқа жұмсалады. Ұзақ мерзімді перспективада өңдеу үлесін ұлғайту және дайын мұнай өнімдерін сату басымдылық болып қала береді.
2019 жылы президент Қасым-Жомарт Тоқаев: «Қазақстан шикізатты қайта өңдеудің міндетті шартымен «дайын мұнай өнімдерін сату бойынша көшбасшылардың бірі» болуға тиіс» деген міндет қойды. 2022 жылдың қараша айында Атырауда қуаттылығы жылына 500 мың тоннаға жететін полипропилен өндіретін зауыт іске қосылды. Тағы бір келешегі бар жоба — инвестиция көлемі 3,5 млрд долларға дейін жететін Қашағанда екі газ өңдеу зауытын салу.
Бұл жай ғана атышулы жобалар емес: олар елдің энергетикалық қауіпсіздігін нығайтады, солтүстік және шығыс аймақтарды газдандыруға мүмкіндік береді. Дегенмен, Қазақстанның мұнай-газ саласы елеулі сын-қатерлерге тап болып отыр. Жаңа мұнай жобаларының жоғары құны, мұнайдың экспорттық және ішкі бағаларындағы айырмашылық, жаһандық бағаларға тәуелділік және жергілікті қамтуға қойылатын қатаң талаптар — мұның бәрі шетелдік инвесторларды тартуды қиындатады. Қазақстанда мұнай өңдеу мемлекеттік бақылаудың қалдырған белгісіне ие. Бүгінгі таңда мемлекет мұнай өңдеуді толығымен дерлік бақылайды, бұл сарапшылардың пікірінше, ішкі нарықтың дамуын тежейді.
Мұнай өнімдерінің бағасын қолдан ұстап қалу жағдайды нашарлатады, ал Теңіз, Қашаған және Қарашығанақ жобалары бойынша шарттардың талаптарын қайта қарау (бұл туралы ақпараттық кеңістікте мезгіл-мезгіл жарияланып отырады) немесе одан да радикалды түрде олардың алшақтығы саланың инвестициялық тартымдылығына нұқсан келтіруі мүмкін. Тұрақсыз, ал кей жерлерде жарылыс қаупі бар геосаяси жағдай Қазақстанды мұнай экспортының баламалы маршруттарын — Транскаспий маршрутын іздеу және дамыту, Еуропа мен Қытайға жеткізу қажеттілігінің алдына қояды. Алайда, бұл мұнай экспортының шамамен 80% — ы өтетін Каспий құбыр консорциумына қарағанда әлі де қымбат нұсқалар. Қазақстанның мұнай-газ секторы мен шетелдік инвесторлардың қарым-қатынасы 90-шы жылдардағы «қызу романды» қайталай ала ма? Ынтымақтастық туралы алғашқы келісімдерден бері не өзгерді? Жаңа мұнай-газ бағыттарын іздеуде инвестициялардың жаңа айналымы көмектесе ме?
Осы сұрақтарға жауаптарды-сіз 1 қарашада Астанада Dialogue Investment Forum-да білесіз. Саланың жетекші сарапшылары Қазақстанның «шикізат қарғысын» қалай жеңе алатынын және мұнай-газ секторын тұрақты экономикалық өсудің драйверіне айналдыра алатынын талқылайды. Іс-шараға қатысушылар арасында Dasco Group басқарушы серіктесі Дармен Сәдуақасов, Wood Mackenzie барлау және өндіру жөніндегі вице-президенті Малкольм Форбс-Кейбл, ҚР Президентінің кеңесшісі Болат Ақшолақов, Energy monitor атқарушы директоры Нұрлан Жұмағұлов, сондай-ақ «ҚазМұнайГаз», «QazaqGaz» және «Chevron»компанияларының өкілдері бар.
Мұнай-газ секторындағы өзгерістер уақыты келді деп ойласаңыз, қосылыңыз! Сіз мына сілтеме бойынша тіркеле аласыз: DASCO.kz
Дереккөз: DASCO Group баспасөз қызметі